Birey ve Toplum Toplumsal Statü,Rol ve Saygınlık

BİREY VE TOPLUM
Toplumsal İlişkiler 


Toplumsal Statü,Rol ve Saygınlık

Toplumsal Statü, Rol ve Saygınlık

             

                     Temel Kavramlar

                   Toplumsal statü

                   Kazanılmış statü

                   Verilmiş statü

                   Statü aktarımı

                   Anahtar statü

                   Toplumsal rol

                   Anahtar rol

                   Rol çatışması

                   Rol pekişmesi

                   Toplumsal saygınlık (prestij)

  Birey toplum ilişkisi çerçevesinde sosyolojinin ilgi alanına giren önemli konulardan biri de bireylerin toplumsal yapı içinde işgal etmiş oldukları konumlar ve bu konumlara bağlı olarak oynadıkları rollerdir. Biliyoruz ki toplum da toplumun bütünlüğünü ve  sürekliliğini sağlayan  kurallar mevcuttur. Bu anlamda toplum kuralları ferdin eline verilmiş senaryolardır diyebiliriz. Fert bu senaryolardaki rolünü ifa derecesine, gücü ve yeteneğine göre toplum katında bir yer işgal eder. Bu yer onun sosyo-kültürel yapı içerisindeki pozisyonu ve üstlendiği rollerden oluşan statüsüdür. 

Örneğin; öğrenci, marangoz, yaşlı, genç, milletvekili, öğretmen vb. Bireylerin statülerinin dayandığı kaynaklar servet, soy, cinsiyet, bireysel yetenek, eğitim düzeyi, görevin güçlüğü, sahip olunan iş ve önemi, yaş, medeni durum, gelir seviyesi, dinsel inanış vb. olabilir.

Kadın ya da erkek olmak, bir millete ait olmak, soylu bir ailenin üyesi olmak gibi bazı statüler doğuştan gelir. Bazı statüler ise bireyin çabası sonucu sonradan elde edilir: Meslek sahibi olmak, zengin olmak, anne olmak gibi. İster doğuştan isterse sonradan kazanılmış olsun her toplumsal statü bireyin sosyalleşme sürecinde öğrendiği birtakım davranışları da beraberinde getirir.

  Statünün     Özellikleri

a.       Her insan aynı anda birden fazla statüye sahiptir. Bu kavrama da statü dizisi denir.

b.      Sahip olunan statü zamanla artar.

c.       Her statü belli kurallara bağlıdır.

d.      Her statünün bir karşılığı bulunur. Örneğin öğretmen-öğrenci, karı-koca, zengin-fakir gibi.

e.      Statüler birbiriyle ilişkilidir ve tek başlarına bir anlam ifade etmezler.

f.       Statüler toplumdan topluma ve aynı toplumda zamanla değişiklik gösterebilir.

Statüler kendi aralarında ikiye ayrılırlar

Statüler atfedilen statüler ve sonradan kazanılan statüler olarak ikiye ayrılır. Kazanılan statüler, bireyin çabaları sonucunda elde etmiş olduğu statülerdir. Meslek statüleri sonradan kazanılan statülerdir. Sporculuk, ister meslek olarak, isterse de başka amaçla yapılmış olsun kazanılan bir statüdür.

Atfedilen statüler ise bireyin denetimi dışında toplumun değerlerine bağlı olarak ortaya çıkmıştır. Irk, din, yaş, cinsiyet, soy atfedilen statü örneklerindendir. Gelişmiş, çağdaş toplumlarda kazanılmış statüler önemli iken, gelişmemiş toplumlarda atfedilen statülerin önemli olduğu görülmektedir.

Baskın (Master) Statü :   Bireyin sahip olduğu belli bir statünün diğer statülerini de etkilemesidir. Örneğin : Bir kişinin soylu bir aileden gelmesi, okuduğu okul kalitesini, yaşam standardını ve en azından hangi mesleği yapmayacağını belirler.

Anahtar (Kilit) Statü :   Bireyin sahip olduğu statülerden toplumda en etkin olanıdır. Bu statülerin kullanılmasında bireyin fikri değil, toplumun veya grubun bireyi nasıl tanıdığı önemlidir. Anahtar statüyü kültürün temel kurumu tayin eder. Hangi grup toplumsal değerleri en çok temsil ediyorsa, bireyin o grup içindeki yeri onun anahtar statüsüdür, örneğin teokratik bir toplumda bir kişi aile grubu içinde baba, işbölümü içinde toprak sahibi, dinsel grup içinde din adamlığı yerinde olabilir. Bu kişinin anahtar statüsü din adamlığıdır.

Statü Aktarımı

Kişiler bireyi bireyin sahip olduğu faktörlere göre değerlendirmeye yönelirler.Konuya ilişkin çeşitli örnekler verilebilir.Ailenin sosyal statüsünü dış dünyada temsil eden genellikle aile reisi, koca veya babadır.Genel olarak konuşursak eş ve çocuklar aile reisinin sosyal statüsünü yansıtırlar.Böylece koca ve babanın sosyal statüsü eş ve çocuklara aktarılmış olur.

Meslek açısından baktığımızda örneğin bir müdür veya din adamı zekası, çekiciliği,bilgisi ve bütünleştiriciliğine dayalı büyük bir kişisel popülariteye sahip olabilir.Bunlar kişinin prestijini artıran öznel nitelikler olmasının yanı sıra bu kiş bu yüksek saygınlığı işgal ettiği makamdan dolayı elde etmiştir,makamın statüsü kişiye aktarılmıştır. 

Sosyolojide statülerden beklenen davranışlara genel olarak toplumsal rol denir. Örneğin; bir doktordan öncelikli olarak beklenen rol, hastalarını muayene etmesidir.

Toplum son derece karmaşık sosyal ilişkiler üzerine kurulu olduğu için birey aynı anda birden fazla statü işgal eder ve dolayısıyla birden fazla rol oynar. Bu durum, bir kadının çocuğunun hem annesi hem de öğretmeni olması ya da bir edebiyat öğretmeninin yazarlık yapması gibi bazen rol çatışmalarına bazen de rol pekişmelerine neden olur. Birey birden fazla statüye sahip olmakla birlikte toplumsal hayatta öne çıkan bir statüsüyle tanımlanır. Sosyolojide bu statüye anahtar statü ve bu statünün gerektirdiği davranışa da anahtar rol denilir. 

Bireyin sahip olduğu rolleri ile davranış biçimleri arasında güçlü bir bağ vardır. Her birey rolünün gerektirdiği biçimde davranır. Rol çatışması, bireyin yerine getirdiği rolleri arasındaki uyumsuzluktur. 

Rol pekişmesi, bireyin yerine getirdiği rollerin birbirini desteklemesidir.

Toplumsal Saygınlık (Prestij)

Toplumsal prestij aslında iki anlama gelecek şekilde kullanılır.

1. Bir toplumda statülere verilen değer anlamında. Örneğin Türk toplumunda doktora verilen değer fazlayken, bir işçiye verilen değer azdır.Bu anlamda kullanılan toplumsal prestij ise toplumdan topluma ve aynı toplumda zamanla değişir.

2. Kişisel saygınlık anlamında kullanılır. Bireye başka bireyler üzerinde üstünlük sağlar ve kişinin kendi emek ve çabası vardır.

Örneğin bulunduğu kentte aranılan bir diş doktoru olmak. Çok diş doktoru vardır fakat aranılan kişi kendi mesleğinde daha başarılıdır gibi.

 Nitelikleri:

1.  Bireyin grup içindeki yerini gösterir ve kim olduğunu belirler (doktor, öğretmen vb.)

2.  Belirli bir mevkide bulunmak bireye birtakım hak ve yetkiler sağlar, bunun karşılığında sorumluluk yükler.

3.  Her statünün toplumun değer yargılarınca belirlenen bir saygınlık derecesi vardır. (sosyal prestij)

4.  Statünün saygınlık derecesi, toplumdan topluma ve zamandan zamana değişir.

5.  Bir statü, birden çok kişiye verilebileceği gibi bir kişi de birden çok statüye sahip olabilir.

6.  Bireyin değişik gruplar içindeki statüleri, eşit önemde ve ağırlıkta değildir.